To także ważna sfera działalności Trójki. Wielu uczniów boryka się z problemami logopedycznymi. Ale i na to mamy sposób. Terapią logopedyczną służą naszym uczniom panie: Iwona Stecko, Monika Słomińska i Izabela Chanek-Madej. Wykwalifikowane specjalistki poradzą sobie z najpoważniejszą nawet dysfunkcją. Mając do dyspozycji wyposażone bazowo kąciki logopedyczne, panie prowadzą zajęcia terapii mowy na terenie szkoły. Specjalistki, przeprowadzają wstępną diagnozę własną, analizują dokumentację ucznia, opracowują indywidualne programy naprawcze oraz wskazówki do ćwiczeń domowych. Do wglądu rodziców i nauczycieli, pani Iwona prowadzi również publikacje tematyczne na szkolnej stronie internetowej, bardzo wartościowe zarówno dla rodziców jak i nauczycieli. W szkolnej bibliotece, można również znaleźć materiały wspomagające osoby potrzebujące porad logopedycznych. Panie logopedki to cierpliwe, pogodne i mądre pogromczynie wad wymowy, zapraszamy więc bez obaw na ich warsztaty wspierające!

oprac. Małgorzata Abrahamik

KĄCIK LOGOPEDY
Od kilku lat prowadzę zajęcia terapii logopedycznej. O jej efektywności w dużej mierze decyduje współpraca z rodzicami i nauczycielami. Często w trakcie indywidualnych konsultacji pojawia się wiele pytań i wątpliwości związanych z problematyką zaburzeń mowy. Myślę, że lektura „kącika logopedy” wzbogaci Państwa wiedzę i odpowie na najczęściej zadawane pytania.
Profilaktyka logopedyczna
Mowa jako akt w procesie porozumiewania się językowego odgrywa poważną rolę w społecznych kontaktach człowieka z innymi ludźmi .Kontakty te są, możliwe dzięki umiejętności mówienia i rozumienia mowy. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający go świat, dzięki umiejętności mówienia jest w stanie wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia. Utalentowani rodzice zaczynają dbać o rozwój swojego dziecka od chwili jego poczęcia ,a nie od dnia jego przyjścia na świat. Badania eksperymentalne prowadzone w ramach psychologii prenatalnej pozwoliły na uchwycenie prawidłowości kształtowania się i funkcjonowania narządów mownych dziecka przed urodzeniem. W okresie prenatalnym rozwija się podstawowy organ nadawczy i odbiorczy mowy to znaczy mózg oraz drogi nerwowe .Stwierdzono, że w 7 tygodniu mózg dziecka wysyła impulsy , które koordynują funkcje niektórych organów. Bardzo wcześnie bo między 6 a 7 tygodniem życia płodowego zaczynają wspólnie pracować mięśnie i nerwy. Najwcześniej wrażliwa na dotyk staje się górna warga. W 14 tygodniu życia płodowego rozpoczynają swoją pracę mięśnie potrzebne do oddychania , fonacji i ssania. Mięśnie dziecka są jeszcze wtedy bardzo słabe ale właśnie wtedy rozpoczyna się ich trening. Pod koniec 3 miesiąca życia płodowego są już ukształtowane struny głosowe i dziecko jest zdolne do reakcji płaczu na długo przed urodzeniem. Treningiem mięśni ,które potrzebne są do mówienia jest również połykanie wód płodowych. W 13 tygodniu można zauważyć próby oddychania , którym towarzyszy skurcz klatki piersiowej. Noworodek nie wykonałby pierwszego oddechu , gdyby nie ćwiczył ruchów oddechowych na wiele miesięcy przed urodzeniem. W okresie prenatalnym doskonali się też aparat odbiorczy mowy a więc słuch. Badania audiologów wykazują , że płód słyszy już między 4 a 5 miesiącem życia płodowego. Szczególnie dobrze dziecko słyszy i rozpoznaje głos matki oraz uderzenia jej serca . Pierwszym dźwiękiem ,które wydaje dziecko po urodzeniu jest krzyk , w ten sposób daje znać o swej chęci do życia bo jest ściśle połączony z pierwszymi oddechami noworodka , które są niezmiernie ważne .Krzyk jest ćwiczeniem aparatu artykulacyjnego. Podobnym ćwiczeniem jest głużenie, które jest nieświadomą zabawą narządami głosowo-artykulacyjnymi. Około 6 miesiąca życia dziecko zaczyna gaworzyć – jest to już świadoma zabawa dźwiękami. Około 9 miesiąca życia dziecko powinno reagować na swoje imię .powtarzać niektóre dźwięki. Około 10-11 m-ca życia dziecko powinno mówić dwa najważniejsze słowa :mama ,tata .Proste zdanie dziecko wypowiada na drugie urodziny , zdanie rozwinięte na trzecie urodziny ;a na czwarte urodziny dziecko powinno umieć opowiedzieć krótką bajkę . Co więc należy robić ,aby mowa dziecka rozwijała się prawidłowo ? Dbać o prawidłowy przebieg ciąży [właściwie się odżywiać, nie palić tytoniu, nie spożywać alkoholu itd. ] Karmić piersią [jest ono bezpieczniejsze, zapewnia dziecku odporność na zakażenia górnych dróg oddechowych i biegunkę , jest korzystniejsze ze względów psychologicznych, tak dla matki , jak i dziecka . Jest również doskonałym treningiem dla mięśni artykulacyjnych a także kształtuje nawyk prawidłowego oddychania. ] Przebywać z dzieckiem .Istotnym warunkiem zapewniającym prawidłowy rozwój społeczny niemowlęciu jest stała opieka sprawowana przez jedną osobę przynajmniej przez 5-6 godzin dziennie, a jej zmiana zaburza rozwój społeczny , rozwój mowy i zachowań psychoruchowych dziecka. -Rozmawiać z dzieckiem . Małe dziecko musi słyszeć w swoim otoczeniu dużo dobrej mowy. Wymyślono nawet określenie ” kąpiel słowna” , by opisać tę szczególną sytuację i uzmysłowić ludziom , jak konieczna jest obecność matki dużo i dobrze mówiącej do niemowlęcia . Matki powinny stale mówić do swojego dziecka , opowiadać o tym co właśnie się wokół dzieje , lub to co właśnie robią. Istnieją matki małomówne, poświęcające głównie czas na prace domowe . Nie zawsze przychodzi im do głowy , by gniotąc kluski opowiadać o tym co właśnie robią. Tymczasem jest to bardzo ważne dla rozwoju mowy dziecka. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości co do prawidłowego rozwoju mowy dziecka należy zwrócić się o pomoc do logopedy .

O rozwoju mowy dziecka..

• Mój synek ma dwa lata, a wymawia jedynie kilka wyrazów. Czy to normalne? • Moja sześcioletnia córeczka, uczęszczająca do zerówki nie mówi głoski r. Czy mam się z nią udać do logopedy?
Z takimi pytaniami bardzo często zgłaszają się do mnie rodzice mający wątpliwości, czy rozwój mowy ich dziecka przebiega prawidłowo. Przyjrzyjmy się zatem mowie małego dziecka. Rozwój mowy dziecka odbywa się etapami, które mają swoją kolejność i czas pojawiania się. T. Zalewski, lekarz zajmujący się zaburzeniami mowy, podaje, że „Gaworzenie powinno pojawić się w 6 miesiącu życia, pojedyncze słowa na pierwsze urodziny dziecka. Proste zdanie powinno być wypowiedziane w czasie drugich urodzin, zdanie rozwinięte w czasie trzecich urodzin, a na czwarte urodziny dziecko powinno umieć opowiedzieć krótką bajkę.” Półroczne opóźnienia w stosunku do wymienionych terminów nie budzą niepokojów, większe powinny być sygnałem do udania się do specjalisty. Należy tu podkreślić możliwość pewnych różnic indywidualnych między dziećmi, zwłaszcza różnic między chłopcami a dziewczynkami, które szybciej opanowują mowę. Wynika to z różnic neurofizjologicznych uwarunkowanych hormonalnie ( wpływ testosteronu na dojrzewanie lewej półkuli) i nie powinno budzić niepokoju. Jeśli dziecko ma trzy lata, mówi zupełnie niezrozumiale lub nie mówi w ogóle, trzeba koniecznie sprawdzić czy dobrze słyszy i czy rozumie co do niego mówimy. Znacznie bardziej powinniśmy się niepokoić, gdy dziecko nie rozumie, co się do niego mówi, niż gdy rozwój jego mowy jest opóźniony. Dzieci w wieku przedszkolnym posługują się mową w charakterystyczny sposób. Wymowa ich nie jest jeszcze w pełni ukształtowana i występują pewne typowe dla tego wieku nieprawidłowości, ustępujące w miarę rozwoju dziecka. Są to:
• zastępowanie głosek sz, ż, cz, dż, r głoskami s,z,c,c,l lub j np. zamiast szafa mówią safa, rak- lak itd.
• przestawianie i opuszczanie głosek i sylab np. zamiast samolot mówi molot
• tworzenie nowych wyrazów ze skrzyżowania dwóch innych np. zatelefonić
• inną nieprawidłowością rozwojową spotykaną u dzieci w wieku 3-5 lat to zacinanie się. Polega ono na kilkakrotnym powtórzeniu tej samej sylaby. To okresowe zacinanie się powstaje na skutek różnicy pomiędzy tym co dziecko chce powiedzieć a tym co jest w stanie wypowiedzieć.
Opisane nieprawidłowości charakteryzują tzw. ” swoistą mowę dziecięcą”, występującą u dzieci w wieku 3-5 lat. Cechy te powinny ustąpić do piątego roku życia. I zwykle tak się dzieje. Dziecko idące do „zerówki” powinno poprawnie wymawiać wszystkie głoski języka polskiego. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że istnieje pewna grupa dzieci, u których cechy swoistej mowy dziecięcej utrzymują się zbyt długo. I wtedy mówimy o wadzie wymowy. Jak odróżnić wadę wymowy od cech wymowy dziecięcej? Przede wszystkim musimy zwracać uwagę na to, jak długo utrzymują się nieprawidłowości w wymowie. Na przykład o dziecku czteroletnim, które nie wymawia jeszcze głoski r, a zastępuje ją l lub j, nie powiemy, że ma wadę wymowy. Jeśli jednak tak mówi dziecko 6-7 letnie to jest to już wada wymowy. Podobnie jeśli zauważymy, że dziecko wymawiając niektóre głoski wsuwa język między zęby, to niezależnie od wieku świadczy to o wadzie wymowy, zwanej seplenieniem międzyzębowym. Większość wad wymowy ma odbicie w piśmie ( dziecko mówiące safa, żaba, capka tak też te wyrazy napisze), dlatego ważne jest, aby do czasu rozpoczęcia nauki w szkole wszelkie wady wymowy były wyeliminowane. Co mogą zrobić rodzice, aby dziecko rozpoczynające naukę mówiło ładnie i płynnie? Przede wszystkim powinni zapobiegać występowaniu wad wymowy( karmienie piersią, dbanie o prawidłowy zgryz, oddychanie nosem). Rodzice powinni pamiętać, że z dzieckiem trzeba jak najwięcej rozmawiać, czytać mu i opowiadać, słuchać jego opowiadań i odpowiadać na pytania. Do dziecka należy mówić językiem prostym i zrozumiałym dla niego, bez zmiękczeń. Zdania wypowiadane do dziecka powinny być poprawnie sformułowane pod względem budowy gramatycznej. Jeśli zaobserwujemy jakieś nieprawidłowości, warto skorzystać z porady logopedy, aby wada wymowy nie stała się problemem na cale życie.

REHABILITACJA LOGOPEDYCZNA DZIECKA Z WADĄ SŁUCHU
Najczęstszą reakcją rodziców na stwierdzenie przez lekarzy wady słuchu u dziecka jest załamanie. Nie chcą uwierzyć, że wada słuchu jest nieodwracalna, nie zdają sobie sprawy, że tak ważny czas dla rehabilitacji dziecka ucieka bezpowrotnie. Należy pamiętać, że dziecko głuche ma pełną możliwość prawidłowego rozwoju, gdy zostaną spełnione następujące warunki:
• Wczesne rozpoczęcie rehabilitacji ( w wieku niemowlęcym)
• Jak najszybszy , ścisły kontakt z poradnią dla dzieci z wadami słuchu
• Rzetelna współpraca rodziców z poradnią i przedszkolem
• Możliwość poświęcenia całego dnia przez jedno z rodziców na rehabilitację
• Prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka
• Prawidłowa postawa rodziców wobec niepełnosprawności dziecka
Im wcześniej rozpoznana jest wada słuchu i im wcześniej będzie dziecko rehabilitowane, tym większą ma ono szansę nauczenia się mowy, przeprowadzania prawidłowych operacji myślowych, a co za tym idzie -pełnego rozwoju ogólnego. Dlatego należy je natychmiast po rozpoznaniu wady słuchu zgłosić do poradni, gdzie przejdzie ono badanie lekarskie, psychologiczne, logopedyczne. Rodzice otrzymaj ą dokładne wskazówki dotyczące postępowania z dzieckiem. Dziecko głuche nie umie sobie poradzić w zrozumieniu zdarzeń i zjawisk życia codziennego, ponieważ ma utrudniony dopływ informacji. Jedno z rodziców musi przebywać stale z dzieckiem, aby bez przerwy informować, pokazywać, zwracać jego uwagę na dane sytuacje i wyjaśniać je. Aby rozwój psychofizyczny przebiegał prawidłowo, należy dziecko stymulować we wszystkich kierunkach.

Jak badamy słuch dziecka?
Narząd słuchu człowieka bardzo wcześnie jest gotowy do odbierania wrażeń dźwiękowych. Zanim dziecko przyjdzie na świat, jako płód potrafi zareagować na ostre dźwięki. W okresie noworodkowym dziecko reaguje na ostre dźwięki w swoim otoczeniu za pomocą odruchu bezwarunkowego-zaciśnięcie powiek, spojrzenie w kierunku dźwięku, nagłe uniesienie i wyprostowanie kończyn, płacz. Tak samo dziecko może zareagować na każdy inny silny bodziec np. światło. Badanie słuchu w okresie noworodkowym nie zawsze daje pewne wyniki, toteż na ogół rezygnuje się z niego, odkładając ocenę reakcji słuchowych dziecka na późniejszy okres niemowlęcy. Najłatwiej jest sprawdzać reakcje słuchowe, gdy dziecko siedzi na kolanach matki. Osoba badająca staje z boku dziecka i poza jego polem widzenia. Podaje ona dziecku sygnały dźwiękowe z niewielkiej odległości np. 30 cm, obserwując jednocześnie zachowanie dziecka. Sygnały nie muszą być zbyt głośne, lecz powinny mieć dla dziecka jakieś znaczenie np. grzechotka, szelest papierka itd. Dziecko w wieku od l do 3 lat reaguje żywo na różne dźwięki otoczenia, a wiec również na mowę, na swoje imię. W tym okresie zaznacza się również rozwój mowy własnej dziecka. Prawidłowy rozwój mowy jest najlepszym dowodem na sprawnie działający aparat słuchowy dziecka. W wieku przedszkolnym dziecko jest już na tyle dojrzałe, że można przeprowadzić badanie audiometryczne. Stosuje się tzw. audiometrię zabawową, kojarząc sygnał audiometru z jakąś czynnością zabawową ze strony dziecka. W tym wieku można również stosować orientacyjne badanie słuchu.

Najczęstsze przyczyny wad słuchu.
Bywają rodziny, w których pewne wady wrodzone wy stępuj ą częściej niż wśród ogółu populacji. Dotyczy to również wad słuchu. Tak więc zdarza się, że głuchota o podobnym charakterze występuje u jednego z rodziców i części potomstwa. Bywa także, że kilkoro spośród rodzeństwa dotkniętych jest wrodzoną wadą słuchu , podczas gdy oboje rodzice mają słuch prawidłowy. Różnice te wynikają ze sposobu przenoszenia wady dziedzicznej. Istnieją też wrodzone wady słuchu , które nie są wadami dziedzicznymi .Wiele przyczyn powodujących uszkodzenie słuchu może działać w różnych okresach życia płodowego, a także w okresie okołoporodowym. Najbardziej podatne na powstanie uszkodzeń słuchu są pierwsze trzy miesiące ciąży. Rozwijają się wówczas poszczególne narządy płodu także narządy słuchu. Niektóre choroby przebywano w tym czasie przez kobietę ciężarną np. różyczkę lub grypę oraz przyjmowane przez nią leki mogą spowodować różne zaburzenia rozwojowe w tym również niedorozwój narządu słuchu. Uważa się również, że bardzo silne dźwięki – działające poprzez powłoki brzuszne kobiety-mogą spowodować uszkodzenie słuchu u płodu. Niebezpiecznym okresem dla noworodka jest okres bezpośrednio poprzedzający poród. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego i narządów zmysłów płodu lub noworodka. Wśród dzieci z okołoporodowym uszkodzeniem słuchu stosunkowo wysoki odsetek stanowią wcześniaki.
Po urodzeniu narząd słuchu , szczególnie ucho środkowe , często bywa dotknięte stanem zapalnym w przebiegu zakażeń wczesnego okresu dziecięcego Uszkodzenie narządu słuchu może być spowodowane czynnikami zakaźnymi, urazowymi i toksycznymi:
• Czynniki zakaźne – choroby zakaźne ( zapalenie opon mózgowych, świnka, grypa, odrą)
• Czynniki urazowe – urazy małżowiny usznej wskutek upadku, uderzenia, manipulowania w uchu ostrym przedmiotem itp. Uraz akustyczny może być spowodowany nadmiernie silnym bodźcem akustycznym np. eksplozją.
• Czynniki toksyczne – leki uszkadzające słuch, tzw. leki ototoksyczne -chinina, streptomycyna, gentamycyna, i inne. Rehabilitacja mowy dziecka z wadą słuchu.
Rehabilitacja dziecka niesłyszącego powinna przebiegać w oparciu o wszystkie zmysły. Ćwiczenia wszystkich zmysłów pozwolą dziecku udoskonalić je tak, by mogły one w pewnym sensie zastąpić uszkodzony analizator. Aby więc pomóc dziecku w pełnym wykorzystaniu nie uszkodzonych receptorów , musimy dać mu możliwość jak najszerszego treningu ogólnego. Dawno zaobserwowano, że dziecko uczone mowy w formie lekcji jest nerwowe, napięte, często negatywnie usposobione do zajęć. Natomiast podczas zabawy staje się swobodne , zapomina przy tym, że mowa jest czymś co wymaga mozolnej pracy. Słowa, które podczas lekcji sprawiały dziecku dużo kłopotu, podczas zabawy wymawiane są spontanicznie i bez większego wysiłku. Podczas zabaw z dzieckiem nie zapominajmy , że:
• Dziecko musi widzieć wyraźnie przedmiot, o którym mowa, a także twarz osoby , z którą się bawi. Należy więc zadbać o dobre oświetlenie pokoju, w którym przeprowadzamy ćwiczenia.
• Podstawą każdego prawidłowego działania dziecka jest zrozumienie, utrwalenie w pamięci, przypomnienie i odtwarzanie.
• Każda forma ćwiczenia traci swoją wartość, jeżeli powoduje zmęczenie i rozdrażnienie.
• Zajęcia muszą być przeplatane ruchem lub zabawą.
• Gdy uczymy dziecka nowego słowa , pokażmy mu odpowiedni przedmiot, osobę lub czynność.
• Należy mówić do dziecka poprawnie nie spieszczając wyrazów, nie dzieląc ich na sylaby bez przesady w mimice i artykułowaniu.
• Sprawy dla nas proste i jasne są dla dziecka bardzo trudne. Musi włożyć wiele wysiłku, zanim je zrozumie i prawidłowo wykona. Dlatego pokazując dziecku zadanie pozwólmy mu je wykonać samodzielnie.
• Dziecko poznaje świat wszystkimi zmysłami, należy więc je wszystkie rozwijać i wykorzystywać.
• Należy traktować dziecko jak innych członków rodziny – niech ma swoje obowiązki, niech wspólnie przeżywa radości i smutki rodzinne.
• W miarę rozwoju dziecka należy je jak najbardziej usamodzielniać, przyzwyczajać do samodzielnego robienia zakupów, załatwiania drobnych spraw, pomagania innym.
• Nidy nie wolno stwarzać przywilejów dziecku z uwagi na jego kalectwo. Pamiętajmy , dziecko musi nauczyć się współżyć z innymi i samo radzić sobie w życiu.
• Wykonanie poleceń egzekwujemy od dziecka w sposób łagodny ale konsekwentny, po uprzednim sprawdzeniu czy dziecko dobrze zrozumiało polecenie.
• Cały czas pamiętajmy o tym, by podczas ćwiczeń mówić , omawiać, wyjaśniać, zachęcać dziecko do spontanicznych wypowiedzi, jednym słowem ” bombardować dziecko słowami”.
• Jeżeli dziecko ma przepisany aparat słuchowy musi go nosić od momentu przebudzenia aż do zaśnięcia. • Wydawanie prostych poleceń popieramy gestem.
• Umożliwiamy odczuwanie wibracji – układamy rękę dziecka na grających instrumentach, radiu, krtani mówiącego.
Podsumowując powyższe wskazówki pamiętajmy, że my dorośli musimy do dziecka i przy dziecku dużo mówić tylko pod tym warunkiem dziecko opanuje umiejętność mówienia. Pamiętajmy też, że najbardziej sprzyjający dla rozwoju mowy i myślenia wiek to okres między l a 6 rokiem życia. A więc rehabilitację należy rozpocząć jak najwcześniej.

Zaburzenia mowy a kariera szkolna dziecka
Na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia szkolne w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sadów, uczuć i upodobań. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole. Pod koniec wieku przedszkolnego od dziecka oczekuje się poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobody w posługiwaniu się mową. Często jednak w tym okresie występują zaburzenia mowy, toteż powinno się możliwie wcześnie rozpocząć jej usprawnianie oraz korygowanie wszelkich zaburzeń. Bez względu na wiek pojawienia się, wszystkie zaburzenia negatywnie wpływają na kształtowanie się osobowości dziecka, a w szczególności na rozwój kontaktów społecznych. Większość dzieci z zaburzeniami mowy ma kłopoty w nauce a w szczególności w zakresie czytania i pisania. Dziecko, które mówi „żaba”, „capka”tak te słowa przeczyta i napisze. Do najczęściej występujących wad wymowy w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym należą:
• Parasygmatyzm – czyli zastępowanie głosek szumiących syczącymi np. szafa- safa
• Pararotacyzm- czyli zastępowanie głoski r głoską l lub j
• Opuszczanie dźwięków np. krowa – kowa
• Palatalizacja- czyli zmiękczanie głosek np.piesek-piesiek
• Parakappacyzm- czyli zastępowanie głosek k,g głoskami t,d
• Mowa nosowa
• Seplenienie międzyzębowe-polega wsuwaniu języka między zęby podczas wymawiania głosek s,z,c,dz
Oprócz wymienionych zaburzeń mowy może również wystąpić opóźnienie rozwoju słowno- pojęciowego mowy. Dziecko ma ubogi zasób słownictwa, mówi mało, trudno nawiązuje kontakt, budowane zdania są niepełne i niegramatyczne, nie rozumie wielu pojęć, ma trudności w analizie słuchowej. Co można zrobić, żeby dziecko mówiło poprawnie? Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich dźwięków jest m.in. sprawnie działający aparat artykulacyjny mowy. Realizacja poszczególnych głosek wymaga różnego układu artykulacyjnego i różnej pracy mięśni. Toteż narządy mowy trzeba tak ćwiczyć, by wypracować zręczne i celowe ruchy języka, warg i podniebienia. Z prawidłowym mówieniem ściśle związane jest prawidłowe oddychanie. Dzieci często mają problemy z rytmicznym oddychaniem w czasie mówienia, przez co mowa jest cicha i mało zrozumiała. Dlatego należy prowadzić dużo ćwiczeń oddechowych. Dzieci w wieku przedszkolnym powinny mieć również zapewnione różnorodne ćwiczenia, które wykształcą analizator słuchowy. Umiejętność różnicowania fonemów czyli dźwięków mowy ludzkiej, określa się mianem słuchu fonemowego. Nie jest to zdolność wrodzona, lecz wykształca się w dzieciństwie, pod wpływem bodźców słuchowych. Zaburzenia słuchu fonemowego utrudniają rozumienie mowy i są przyczyną wadliwej realizacji fonemów, powodują trudności w czytaniu i pisaniu. Za pomocą słuchu fonemowego dziecko może wyodrębnić z potoku mowy wyrazy , w wyrazach sylaby, w sylabach głoski, a także uchwycić kolejność głosek w wyrazie. To właśnie zaburzenia słuchu fonemowego są najczęstszą przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu. Dziecko, które przegłoskuje słowa „dom” nie napisze go. Naturalny trening słuchu fonemowego rozpoczyna się bardzo wcześnie. Niemowlę reaguje na głos matki – na jego melodię. W drugim półroczu życia zaczyna różnicować dźwięki i naśladować je. A w drugim roku życia różnicuje wszystkie dźwięki nawet te, których nie potrafi jeszcze wymówić. Podsumowując – dziecko w zerówce powinno realizować wszystkie głoski prawidłowo. Jeśli tak nie jest należy zwrócić się do logopedy.

Trzeci migdałek – usunąć czy nie?
Pojęcie migdałków nie jest nam obce. Znamy dobrze migdałki podniebienne. W stanach zapalnych zwykle się powiększają i możemy je łatwo dostrzec, oglądając gardło w lustrze. A gdzie w takim razie znajduje się migdałek trzeci, zwany gardłowym? Niestety nie jesteśmy w stanie go zobaczyć, oglądając gardło czy nos, ponieważ jest on umieszczony za tylną częścią naszego nosa zwaną nozdrzami tylnymi. Czy każdy ma trzeci migdałek? Mają go dzieci. W miarę dorastania i zbliżania się do okresu dojrzewania, trzeci migdałek zmniejsza się u nich i zanika. Dlatego dorosłym trzeci migdałek nie sprawia kłopotów, ale niezupełnie, bo jako rodzice mamy obowiązek zwrócić uwagę na pewne objawy mogące świadczyć o rozroście trzeciego migdałka.
Co w takiej sytuacji powinno nas zaniepokoić u dziecka?
• Dziecko zaczyna oddychać przez usta, ma otwartą buzię
• W nocy ciężko, głośno oddycha przez usta, może chrapać, bardzo niebezpieczne są okresy bezdechu.
• Ma częste , nawracające infekcje górnych dróg oddechowych.
• Przedłużające się katary
• Nawracające infekcje uszu
• Zmienia się zachowanie dziecka – z ruchliwego, wesołego staje się zmęczone, marudne, senne.
• Może skarżyć się na bóle głowy, utratę apetytu.
• W szkole zaczyna się gorzej uczyć, trudniej mu zapamiętać przerabiany materiał.
• Czasami może zmienić się brzmienie głosu, dziecko mówi jakby miało kluskę w buzi.
• Może zacząć słabiej słyszeć.
• W zaawansowanych przypadkach mogą nastąpić zmiany w wyglądzie twarzy – żuchwa wolniej się rozwija (tzw. ptasi wygląd)
Na czym polega badanie trzeciego migdałka?
W gabinecie otolaryngologicznym lekarz może zbadać wielkość migdałka przy pomocy lusterka lub zlecić wykonanie zdjęcia rentgenowskiego. Badania te nie są jednak dokładne i nie zawsze w sposób jednoznaczny można określić wielkość migdałka. Najlepszym narzędziem do tego celu jest fiberoskop, czyli cienki, miękki przewód zakończony kamerą o średnicy kilku milimetrów. Dzięki niemu możemy w dużym powiększeniu na monitorze obejrzeć lokalizację i wielkość migdałka. Co zrobić, jeżeli lekarz stwierdził powiększenie migdałka?
Są dwie możliwości:
• Leczenie zachowawcze
• Leczenie operacyjne
O tym, który sposób leczenia będzie w danym przypadku najlepszy dla dziecka zadecyduje lekarz. Leczenie zachowawcze polega na podawaniu leków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwhistaminowym oraz poprzez okresowe stosowanie różnych form szczepionek podnoszących odporność organizmu na infekcje górnych dróg oddechowych. Jeżeli ta forma nie daje oczekiwanych rezultatów, stosuje się zabieg operacyjny zwany adenotomią

ROZSZCZEP PODNIEBIENIA / PALATOSCHISIS/
Rozszczep podniebienia jest wrodzoną wadą rozwojową, polega na nie ukończonym rozwoju jamy ustnej w okresie embrionalnym tzn. na niecałkowitym zrośnięciu się płytek tworzących podniebienie twarde i fałdów tworzących podniebienie miękkie. Przyczyny wywołujące tego typu zaburzenia rozwojowe są jeszcze mało znane. Przypuszcza się, że wpływ może mieć dziedziczność, wiek matki, ewentualnie czynniki szkodliwe, działające na matkę we wczesnym okresie ciąży. Rozszczep może dotyczyć tylko podniebienia miękkiego, podniebienia miękkiego i twardego lub też może być całkowity i wtedy obejmuje podniebienie miękkie, twarde, dziąsła oraz wargi. Rozszczep może być jednostronny lub dwustronny. Rozszczep podniebienia występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt. W tej samej rodzinie nie pojawia się raczej po raz drugi. Na około 540 noworodków spotyka się jednego z tym defektem. Dziecko z rozszczepem podniebienia ma trudności przy ssaniu, ponieważ potrzebne przy tej czynności ciśnienie powietrza w jamie ustnej nie wytwarza się na skutek uchodzenia powietrza przez nos. Stała niedoczynność trąbki słuchowej i częste zakażenia ucha środkowego mogą być przyczyną niedosłuchu. Uważa się, że aż 50% dzieci z rozszczepem podniebienia cierpi na niedosłuch. Podśluzówkowy rozszczep podniebienia twardego /tzw. rozszczep rzekomy/ polega na niepełnym zrośnięciu się płytek w ich części tylnej. Następstwem tego jest skrócenie podniebienia i niedostateczne zamknięcie jamy nosowej. Rozszczep podśluzówkowy jest niewidoczny ponieważ nie obejmuje błony śluzowej. Rozszczepowi rzekomemu często towarzyszy rozdwojenie języczka. Mowa przy rozszczepię podśluzówkowym ma zabarwienie nosowe, mogą występować też nieprawidłowości artykulacyjne , podobne do tych jakie obserwuje się przy rozszczepię zwykłym. Zaburzenie mowy przy rozszczepię podniebienia bywa różnego stopnia i nie zawsze odpowiada wielkości rozszczepu. Można spotkać wypadki, w których zupełnie małemu rozszczepowi towarzyszą duże nieprawidłowości wymowy oraz takie , w których mimo znacznego rozszczepu mowa jest stosunkowo dobra. Obserwuje się silniejsze nosowanie u dzieci z rozszczepem tylko podniebienia miękkiego, niż u tych dzieci które maj ą rozszczep obejmujący podniebienie twarde i miękkie. Niekiedy mowa o nieprzyjemnym nosowym zabarwieniu jest zupełnie niezrozumiała. Należy pamiętać, że przy rozszczepię podniebienia często występują wady zgryzu oraz upośledzenie słyszalności, które niewątpliwie jeszcze bardziej utrudniają prawidłowe wytwarzanie głosek. W mowie osób z rozszczepem podniebienia najlepiej zachowane są spółgłoski nosowe, co jest zupełnie zrozumiałe. Spółgłoski ustne są zniekształcane w różnym stopniu i w różny sposób, często trudny do ustalenia i opisania. Wymowa spółgłosek jest utrudniona, gdyż ciśnienia powietrza potrzebnego do wytworzenia odpowiednich szmerów w jamie ustnej nie daje się uzyskać, znaczna jego część uchodzi do jamy nosowej. Wytwarzane są dźwięki słabe mało donośne, o nosowym brzmieniu. Częstym substytutem różnych głosek jest tzw. zwarcie krtaniowe. Wiek dziecka, w którym należy operować jest sprawą dyskusyjną. Logopedzi uważają, że należy jak najwcześniej stworzyć normalne warunki anatomiczne, aby rozwój mowy mógł się odbywać prawidłowo. Wykonywanie operacji w późniejszym wieku utrudnia naukę prawidłowej wymowy ponieważ powstaje tzw. „ślad w mózgu”. Stomatolodzy chcą najpierw wyregulować anomalie zgryzowe i zębowe i zalecaj ą operacje około 9 roku życia. Chirurdzy natomiast są zdania, że najlepszy czas do operacji to 2-3 miesiąc życia I etap a 5 m-c życia II etap . Doc. Zofia Dudkiewicz uważa, że podstawowe operacje powinno zakończyć się w pierwszym roku życia.

POSTĘPOWANIE LOGOPEDYCZNE
Postępowanie logopedyczne ma na celu wyrobienie zwierającego pierścienia gardłowego, poza tym zwalczenie nawyku kierowania powietrza przez jamę nosową w czasie mowy, uzyskanie prawidłowej artykulacji i wszystkich głosek.
Ćwiczenia:
• Powoli swobodnie wdychać i wydychać powietrze przez nos, przy zamkniętych ustach.
• Powtórzyć ćwiczenie poprzednie z jedną dziurką nosa zaciśniętą następnie zatkać drugą dziurkę .
• Wykonać głęboki wdech przez nos i wydech przez otwarte szeroko usta, przy wydechu zaciska się nos.
• Dmuchanie przez usta . W przypadku trudności ćwiczący dmucha początkowo z zatkanym nosem. Dmuchanie w określonym kierunku można ćwiczyć dmuchając na świecę lub watkę. Również gra na instrumentach dętych, jak trąbka organki czy gwizdek ćwiczy umiejętność dmuchania przez usta.
• Wciąganie powietrza czyli tzw. ssanie w czasie przenoszenia słomką kawałków papieru.
• Chrząkanie z zamkniętymi ustami.
• Ziewanie. Poleca się wykonywać wdech, naśladujący ziewanie, a więc z ustami szeroko otwartymi. Wydech powinien być połączony z wymawianiem samogłoski głośno lub szeptem.
• Unoszenie i opuszczanie podniebienia miękkiego przy szeroko otwartych ustach i obserwowanie tych ruchów w lusterku.
• Wymawianie krótko samogłoski przy szeroko otwartych ustach . W lusterku są wówczas widoczne ruchy podniebienia miękkiego i tylnej ściany gardła.
• Gwizdanie. Początkowo z zatkanym nosem, później stopniowo należy nauczyć się gwizdać bez zaciskania nosa.
• Zatrzymywanie powietrza w jamie ustnej. Nadąć policzki i utrzymać je w tej pozycji.
• Wciągnąć policzki do wewnątrz jamy ustnej a następnie je rozluźnić wypowiadać sylaby ” apa” z przedłużonym momentem zwarcia warg w czasie artykulacji głoski „p”.
• Ruch ten powtarza się 10 do 15 razy. Masaż wykonuje się kilka razy dziennie zawsze przed jedzeniem, gdy żołądek jest pusty. Odruchy wymiotne są pożądane, ponieważ ćwiczą mięśnie zwierającego pierścienia gardłowego.

oprac. Iwona Stecko